Σπουδές και Επαγγελματική Σταδιοδρομία
Του Θόδωρου Κατσανέβα -Απρίλιος 2004
Στη σύγχρονη κοινωνία της γνώσης, η εκπαίδευση συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του ανθρώπου, ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο της εργασίας και γενικότερα στη μελλοντική του πορεία στη ζωή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάκτηση του μέλλοντος απαιτεί σωστή προετοιμασία. Και η εκπαίδευση θεωρείται ως το πλέον κατάλληλο όχημα για το σκοπό αυτό. Η σύγχρονη εκπαίδευση προϋποθέτει μια πολυσύνθετη διαδικασία μάθησης, τη συσσώρευση πολυποίκιλων, αλλά και κατά περίπτωση εξειδικευμένων πληροφοριών, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη κριτικής σκέψης με την οποία λαμβάνονται διάφορες αποφάσεις και επιλύονται πολυσύνθετα προβλήματα. Η εκπαίδευση, η γνώση είναι δύναμη. Είναι η γόνιμη ανηφορική διαδικασία που γυμνάζει το νου. Είναι η αποκρυπτογράφηση της διαδικασίας μάθησης, η απόκτηση κριτικής σκέψης, η συλλογή σοφίας και χρήσιμων πληροφοριών. Η απαιτητική, γοητευτική αλλά και προσοδοφόρος περιπέτεια, ο μακρύς ανηφορικός δρόμος για την Ιθάκη.
Ολοκληρωμένος άνθρωπος, κατά μία ευρεία έννοια, είναι εκείνος που κοπιάζει για την αναζήτηση της γνώσης. Ο βαθύνους πολίτης που διατηρεί την ανθρωπιά του και διαμορφώνει μια προσωπικότητα με υψηλά ιδανικά και αξίες. Εκείνος που θέτει τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά του στην υπηρεσία των συνανθρώπων του. Γιατί «όπως δεν μπορεί να υπάρξει πλούτος χωρίς μόχθο και πολιτική χωρίς αρχές, έτσι δε νοείται και επιστήμη χωρίς ανθρωπιά». Η εκπαίδευση αποτελεί αυτοσκοπό, γιατί διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου, του προσφέρει γνώσεις, του μαθαίνει πώς να μαθαίνει. Η εκπαίδευση δοκιμάζει και εξασκεί τη θέληση, που είναι ίσως το σημαντικότερο εφαλτήριο για μια επιτυχημένη ζωή. Παράλληλα όμως, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή, η γνώση, η κατάλληλη εκπαίδευση, αποτελεί βασικό μέσο για τη διασφάλιση του επαγγελματικού μέλλοντος ενός ατόμου.
Και για να αντιστρέψουμε το μέχρι τώρα συλλογισμό μας: ολοκληρωμένος επαγγελματίας είναι εκείνος που κατέχει καλά τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να ασκήσει σωστά το επάγγελμά του, αλλά παράλληλα διαθέτει πλατιά ενδιαφέροντα και βαθιά μόρφωση. Η πλούσια μόρφωση μπορεί να συμβάλει, εκτός από την επιτυχή επαγγελματική σταδιοδρομία, στην κοινωνική καταξίωση και πνευματική εξύψωση ενός ατόμου. Η δημιουργία μιας τέτοιας πολύπλευρης και πολυσύνθετης προσωπικότητας προσφέρει, εκτός από επαγγελματική ανέλιξη, και υψηλές μορφές ικανοποίησης, που αντλούνται από ζητήματα τέχνης, λογοτεχνίας, κοινωνικών σπουδών, περιβαλλοντικών, ανθρωπιστικών θεμάτων. «Ο σωστός επιστήμονας πρέπει να έχει την ευαισθησία του καλλιτέχνη» έχει πολύ εύστοχα ειπωθεί από το μεγάλο οικονομολόγο J.M. Keynes.
Είναι γνωστή η άποψη που υποστηρίζει ότι οι σπουδές αποτελούν αυτοσκοπό και θα πρέπει να αποσυνδέονται από την όποια επαγγελματική προοπτική. Η άποψη αυτή ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη και ίσως να είχε κάποια βάση στο παρελθόν, όταν οι ανώτερου επιπέδου σπουδές ήταν συνήθως προνόμιο των γόνων εύπορων οικογενειών, οι οποίοι δεν είχαν πρόβλημα επαγγελματικής αποκατάστασης. Επιπλέον, στο παρελθόν ο αριθμός των αποφοίτων πανεπιστημίων ήταν πολύ μικρότερος σε σχέση με σήμερα. Το ισοζύγιο ζήτησης και προσφοράς επαγγελμάτων για θέσεις εργασίας ανώτερου επιπέδου ήταν συνήθως θετικό. Κατά κανόνα δηλαδή υπήρχαν αρκετές κενές θέσεις εργασίας για άτομα με γενική πανεπιστημιακή ή ανώτερη μόρφωση, ενώ η όποια αναγκαία εξειδίκευση μπορούσε να αποκτηθεί μέσα στους χώρους εργασίας. Άλλωστε, στο παρελθόν η διάρθρωση και τα μεγέθη της παραγωγικής διαδικασίας ήταν πολύ μικρότερα και λιγότερο πολυσύνθετα απ’ ό,τι στη σημερινή εποχή και κατά συνέπεια οι απαιτήσεις εξειδίκευσης πιο περιορισμένες.
Για τους παραπάνω λόγους, η άποψη που υποστηρίζει δογματικά ότι οι σπουδές θα πρέπει να αποσυνδέονται από τις επαγγελματικές προοπτικές δεν ευσταθεί στη σημερινή εποχή της υψηλής τεχνολογίας, των αυξημένων απαιτήσεων παραγωγικότητας, του οξύτατου ανταγωνισμού, της πληθώρας των αποφοίτων ανώτερων και ανώτατων σπουδών και της μεγάλης ανεργίας. Της ανεργίας της οποίας ένα μεγάλο μέρος, ιδιαίτερα στη χώρα μας, οφείλεται στην αναντιστοιχία του εκπαιδευτικού συστήματος με τις ανάγκες και τις προοπτικές της αγοράς εργασίας[1]. Μια τέτοια παρωχημένη άποψη βρίσκεται, επιπλέον, σε πλήρη αντίθεση με τις σύγχρονες αντιλήψεις και οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα παιδείας και απασχόλησης.
Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι θα φτάσουμε στο άλλο άκρο του σχετικού προβληματισμού, που υποστηρίζεται από ακραίους τεχνοκράτες. Ότι δηλαδή η εκπαίδευση θα πρέπει να οδηγεί μονοδιάστατα στην επαγγελματική αποκατάσταση. Όπως στα περισσότερα ζητήματα, έτσι κι εδώ χρειάζεται να γίνει σύνθεση των ακραίων απόψεων και καταστάσεων. Οι μέσοι όροι άλλωστε είναι συνήθως οι καλύτεροι σύμβουλοι της αλήθειας και του πρέποντος.
Γενικότερα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η εκπαίδευση, η κατάκτηση της γνώσης, αποτελεί αυτοσκοπό και παράλληλα αναγκαίο όχημα για την επαγγελματική αποκατάσταση. Στοχεύει στην ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, σε συνδυασμό με τις καλύτερες δυνατές επαγγελματικές προοπτικές, που σχετίζονται κατ’ ανάγκη με την πραγματικότητα της αγοράς εργασίας και των προοπτικών της, στο διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο του αύριο, «αυτό το γενναίο νέο κόσμο[2]» του μέλλοντος[3].
Με όραμα και προοπτική, με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, με γνώση και αυτογνωσία, με γνώση του εαυτού τους και των επαγγελμάτων που τους ταιριάζουν, καθώς και των επαγγελμάτων με μέλλον, μπορούν οι νέοι μας να χτίσουν το μέλλον τους, ανοίγοντας δρόμο μέσα από τη θαυμαστή ανηφορική πορεία της παιδείας, της επαγγελματικής καταξίωσης και επιτυχίας.
[1] Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από τον υπογράφοντα επί σειρά ετών, με εισηγήσεις, μελέτες, άρθρα, βιβλία και ειδικότερα στο τελευταίο βιβλίο του: Επαγγέλματα του Μέλλοντος και του Παρελθόντος: Προοπτικές Επαγγελμάτων στην Ελλάδα και στις 13 Περιφέρειές της και Επαγγελματικός Προσανατολισμός.
[2] Η αναφορά είναι προφανώς δανεισμένη από το περιώνυμο μυθιστόρημα του AldousXaxley, «Thisbravenewworld», όπου βέβαια το μέλλον του κόσμου κάθε άλλο παρά ως ειδυλλιακό περιγράφεται.
[3] «… Αποστολή των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι αφενός να βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει γνώσεις και δεξιότητες, αφετέρου να συμβάλουν στην ανάπτυξη συναισθηματικά υγιών και ισορροπημένων προσωπικοτήτων με ανεπτυγμένη συνείδηση του ρόλου τους ως πολιτών… Αντίθετα το έργο των συστημάτων κατάρτισης συνίσταται στην καλλιέργεια συγκεκριμένων δεξιοτήτων σε ειδικές εργασίες» (Από την διακήρυξη της Μπολόνια , τo 1999, για το ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό σύστημα)
